ఉలిపికట్టె: తెలుగుసామెతల్లో ఊరందరిదీ ఒక దారి అయితే ఉలిపికట్టెది మరోదారి అనేదుంది. ఈ మాటకు ఉలిపికట్టె, ఉలిపిగొట్టు, ఉలిపిరిగొట్టు అనే రూపాంతరాలున్నాయి. ఈ పదం చివరి కట్టె మొండికట్టె, కష్టాలన్నీ ఈ కట్టెతోగాని పోవు వగైరా పదబంధాల్లో వాక్యాల్లో వినిపించే శరీరార్ధకమైన పదమేగాని కేవలం కర్ర అనే అర్థమిచ్చేదికాదు. శరీరాన్ని కట్టెతో పోల్చి, కట్టెగా భావించి చెప్పేమాటలివి. ఉలిపి శబ్దాన్ని నామవాచకంగానూ విశేషణంగాను వాడ్తారు. నామవాచకంగా వాడినప్పుడు దానికి పొగరుబోతు, దుర్మార్గుడు, పెడమనిషి, కోపదారి మొదలైన అర్థాలున్నాయి.అదో చెట్టుపేరు కూడా. బాణాసంచా తయారీలో ఆ కట్టెముక్కల నుపయోగిస్తారు. ఉలిపిచెట్టు కర్రను కాల్చినప్పుడు చిటపటలాడుతుంది. ఆ కట్టెముక్కలాగానే మటమటలాడే వ్యక్తిని ఉలిపి (కట్టె/గొట్టు) అని వ్యవహరిస్తారు. దీని రూపాంతరమైన ఉలిపిరిని చాలా నిఘంటువులు ఆరోపంగా చేర్చలేదు. కానీ ఉలిపిరి కాగితం వంటి సమాసాల్లో తేలికైన, పల్చని, తిన్నగా చినగని మొదలైన అర్థాల్లో వాడుకలో ఉంది. ఉలిపిరికి ఉలిమిరి/ఉలిమిడి అనే చెట్టుపేరు రూపాంతరమైనా కావచ్చు. కారణం అది ఉలిపిచెట్టులాగ తేలికైన కట్టెమొక్క. వృక్షశాస్త్రంలో ఈ చెట్టుకు మూడువిథాల పేర్లున్నాయి. సాంకేతికంగా పూర్వం చీకటి పడ్డ తరువాత ప్రయాణించే బాటసారులు ఈ కట్టెలను ముట్టించి వాటిని కాగడాలుగా వాడి కౄరమృగాలను బెదిరించడానికీ వెలుతురువల్ల దారులను గుర్తించటానికి వాడేవారు. ఉలిపిరిని కాగడాకర్ర/కట్టె అని పిలవటం కద్దు. ఆ కట్టెలాగ మండిపడే వ్యక్తిని ఉలిపి(రి)కట్టె అంటారు. చిర్రుబుర్రులాడే, చిటచిటలాడే కోపదారి మనిషిని ఈ పేరుతో తక్కువచేసి వ్యవహరించేవారు. ఎర్రడాలున్న తెల్లమచ్చలనూ,తెలుపుమీద మసరగా ఉండే మచ్చలున్న మబ్బురంగునూ ఉలిపిరి అంటారు. కొందరు దీన్ని గాడిదరంగని వ్యవహరిస్తారు. జిల, మంట, చికాకు, బాధ పుట్టించే రోగాన్ని ఉలిపితెగులు అంటారు. గాడిదలాగ ప్రవర్తించేవ్యకిని ఉలిపిగొట్టంటారన్నమాట.
(ఆధారం: మాటల వాడుక వాడుక మాటలు -- డా బూదరాజు రాథాకృష్ణ)

కాటుక కంటినీరు.... బమ్మెర పోతన

పద్యం:
కాటుక కంటినీరు చనుకట్టు పయింబడ నేల యేడ్చెదో
కైటభ దైత్యమర్దనుని గాదిలి కోడల! ఓ మదంబ! ఓ
హాటకగర్భురాణి! నిను ఆకటికై కొనిపోయి అల్ల క
ర్ణాట కిరాట కీచకుల కమ్మ త్రిశుద్ధిగ నమ్ము భారతీ.
టీక:
కాటుక కంటినీరు = కాటుక కళ్ళలోనుండి నీరు
చనుకట్టు పయింబడ = చనులమీద పడునట్లు
యేల ఏడ్చెదో = ఎందుకేడుస్తావమ్మా,
కైటభ దైత్య మర్దనుని = కైటభుడు అనే రాక్షసుడ్ని చంపినవాని కోడలా,
ఓ మదంబ = ఓ నా తల్లీ,
ఓ హాటకగర్భురాణీ = ఓ హిరణ్యగర్భుని (బ్రహ్మ) భార్యా,
నిను = నిన్ను
ఆకటికై = (నా) ఆకలి తీర్చుకోడానికి
కొనిపోయి = తీసుకెళ్ళి
అల్ల = ఆ
కర్నాట కిరాట కీచకుల కమ్మ = కన్నడ రాక్షసులకి అమ్మివేయను
త్రిశుద్ధిగ = త్రికరణ శుద్ధిగా (మనసా, వాచా, కర్మణా)
నమ్ము భారతీ = సరస్వతీ దేవీ, నన్ను నమ్ము.

తా కైటభుడ్ని చంపిన మహావిహ్ణువుకి ప్రియమైన కోడలివీ,  హిరణ్యగర్భుడనబడే బ్రహ్మకి భార్యవీ అయిన ఓ సరస్వతీ దేవీ, నీ కాటుక కళ్ళలోనుండి గుండెలమీదకి నీళ్ళు కారేటట్లు ఎందుకలా దుఃఖిస్తావు? నా ఆకలి తీర్చుకునే నెపంతో నిన్ను తీసుకెళ్ళి రాక్షసులవంటి ఆ కన్నడరాజులకి అమ్మనని త్రికరణశుద్ధిగా నే చెప్పే మాట నమ్మవమ్మా భారతీ.

శ్రీకృష్ణుని అష్ట భార్యలు

1. రుక్మిణి: విదర్భరాజు భీష్మకుని కూతురు. వాళ్ళ అన్న రుక్మిని ఎదిరించి కృష్ణుణ్ణి పెళ్ళాడింది. 2. జాంబవతి: జాంబవంతుడికి అడవిలో ఒక పాప దొరికితే తెచ్చుకొని పెంచుకున్నాడు. ఆమె పేరే జాంబవతి. కృష్ణుడు సత్రాజిత్తు పోగొట్టుకున్న శమంతకమణిని వెతికితెచ్చే ప్రయత్నంలో జాంబవంతునితో యుద్ధంచేసి గెలిచిన తర్వాత పెళ్ళాడినావిడ. 3. సత్యభామ: సత్రాజిత్తు కూతురు. కృష్ణుణ్ణి అపనిందలకి గురిచేసిన పాపానికి ప్రాయశ్చిత్తంగా తన కూతుర్నిచ్చి పెళ్ళిచేస్తాడు. 4. కాళింది: సూర్యుని కుమార్తె. విష్ణువుని భర్తగా కోరి తపస్సుచేస్తే ఈ అవతారంలో ఆమె కోరిక తీర్చాడు. 5.మిత్రవింద: కృష్ణుడికి ఐదుగురు మేనత్తలు. వాళ్ళపేర్లు పృథ (కుంతి), శృతదేవ, శృతకీర్తి, శృతశ్రవ, రాజాథిదేవి.
పృథని శూరసేనుని దగ్గరచుట్టం కుంతిభోజుడు దత్తత చేసుకోవడం వలన కుంతి అని పిలువబడింది. పాండవుల తల్లి. శృతదేవ కరూశదేశపురాజు వృద్ధశర్ముని భార్య. దంతవక్త్ర, విదూరథుల తల్లి. శృతకీర్తి (శృతసేన) కేకయరాజు భార్య. ఈవిడకి సంతర్థనుడూ మొదలైన కొడుకులూ, భద్ర అనే కూతురూ ఉన్నారు. ఈమె ఇంకో కొడుకే ఏకలవ్యుడు. ఎందుచేతనో నిషాథరాజు హిరణ్యధన్వుడి దగ్గర పెరుగుతాడు. ద్రోణుడికి కుడిచేతి బొటనవేలు గురుదక్షిణగా ఇస్తాడు. తర్వాత జరాసంథుడి తరఫున కృష్ణుడితో యుద్ధంచేసి ఆయనచేతిలో మరణిస్తాడు. శృతశ్రవ చేదిదేశపురాజు దమఘోషుడి భార్య. శిశుపాలుని తల్లి. ఈ శిశుపాలుడు, దంతవక్త్రులే ఒకప్పుడు వైకుంఠంలో కాపలాభటులైన జయవిజయులు. సనకసనందుల (సనక,సనంద,సనత్కుమార,సనత్సుజాతులు) శాపంవల్ల మొదటిజన్మలో హిరణ్యాక్ష హిరణ్యకశిపులుగా,రెండవజన్మలో రావణ కుంభకర్ణులుగా, ఆఖరిజన్మలో శిశుపాల దంతవక్త్రులుగా పుడతారు. రాజాథిదేవి అవంతీదేశపు రాజు జయశేనుడి భార్య. ఈవిడ కొడుకులు విందానువిందులు, కూతురు మిత్రవింద. విందానువిందులు మహాభారత యుద్ధంలో కౌరవుల తరఫున పోరాడతారు. వీళ్ళ చెల్లెలు మిత్రవింద అన్నల కోరికకి వ్యతిరేకంగా స్వయంవరంలో కృష్ణుని వరించి పెళ్ళిచేసుకుంటుంది.
పై విషయాలబట్టి తెలుస్తున్నదేమిటంటే, పాండవులు తప్ప, మిగతా మేనత్తల కొడుకులంతా కృష్ణుని శత్రువులే.
6.భద్ర: కృష్ణుని మేనత్త శృతకీర్తి కూతురు.
7.నాగ్నజిత్తి: అసలుపేరు సత్య. కోసలరాజు నగ్నజిత్తు కుమార్తె. ఈ రాజు తన దగ్గరున్న బలమైన ఏడు గిత్తల్ని ఎవరు లొంగదీసుకుంటే వాళ్ళకి తన కుమార్తెనిచ్చి పెళ్ళిచేస్తానని వీర్యశుల్కం ఏర్పాటుచేశాడు. కృష్ణుడు ఆ పనిచేసి నాగ్నజితిని పెళ్ళాడతాడు.
8.లక్ష్మణ : మద్రదేశ రాకుమారి. స్వయంవరంలో మత్స్యయంత్రాన్ని ఛేదించి పెళ్ళాడతాడు.

గర్గ సంహిత గోలోకఖండం తృతీయాధ్యాయములో ఈ క్రింది శ్లోకాన్ని చూడొచ్చు.

శ్రీః సాక్షాద్రుక్మిణీబైమీ శివాజాం బవతీ తథా
సత్యాచతులసీ భూమౌ సత్యభామా వసుంధరా
దక్షిణా లక్ష్మణాచైవ కాలిందీ విరజా తథా
భద్రాహ్రీర్మిత్ర విందాచ జాహ్నవీ పాపనాశినీ.

ఇంగ్లీష్‌ - తెలుగు అనువాద పట్టిక

అ --> a
ఆ --> A
ఇ --> i
ఈ --> I
ఉ --> u
ఊ --> U
ఋ --> R
ౠ --> RU
ఎ --> e
ఏ --> E
ఐ --> ai
ఒ --> o
ఓ --> O
ఔ --> au
అం --> aM
అః --> a@h
క(ka) ఖ(Ka) గ(ga) ఘ(Ga) ఙ (~m)
చ(ch) ఛ(Ch) జ (ja) ఝ (Ja) ఞ (~n)
త (ta) థ(tha) , ద (da) ధ(dha), న (na)
ట(Ta) ఠ(Th) డ(Da) ఢ(Dh) ణ(N)
ప (pa) ఫ(Pa) బ(ba) భ(Ba) మ (ma)
య (ya) ర(ra) ల(la) వ(va) శ(S) ష(sh) స(sa) హ(ha) ఱ(~r)
Special letters in Telugu
anta@hpuram అంతఃపురం
విసర్గ @h
j~nAnamu జ్ఞానము
~n ఞ్
~m ఙ్
~ra ఱ
r"a ఱ
అరసున్న ఁ
k@m కఁ